بررسی و تحلیل پراکنش خدمات شهری با رویکرد عدالت فضایی با استفاده از روش‌های آمار فضایی (نمونة موردی شهر شیراز)

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز

2 کارشناسی ارشد شهرسازی- برنامه‌ریزی شهری

چکیده

 
بحث عدالت و عدالت اجتماعی، سابقه‌ای طولانی در اکثر جوامع دارد. عدالت، فضایی است که مباحث عدالت اجتماعی را با محیط ارتباط می‌دهد و از جمله مباحثی است که به دلیل اهمیت آن در برقراری توسعة پایدار جوامع، مورد توجه بسیاری از پژوهش‌گران و برنامه‌ریزان شهری قرار گرفته است. بررسی عدالت فضایی در پراکنش خدمات شهری، دو رویکرد اساسی را دنبال می‌کند که عبارتند از بررسی میزان دسترسی ساکنان شهر به خدمات و هم‌چنین بررسی میزان دسترسی گروه‌های محروم اجتماعی نسبت به سایر گروه‌های اجتماعی به خدمات. پژوهش حاضر با هدف مشخص‌شدن بی‌عدالتی‌های فضایی در دسترسی به چهار نوع خدمات محله‌ای در شهر شیراز صورت گرفته است. با توجه به کاربردی‌بودن روش‌های آمار فضایی در بررسی هم‌بستگی‌های فضایی و تعیین الگوهای فضایی، از این مجموعه روش‌ها جهت بررسی پراکنش گروه‌های اجتماعی‌اقتصادی و هم‌چنین هم‌بستگی بین دو متغیر اصلی پژوهش (دسترسی و وضعیت اجتماعی‌اقتصادی) استفاده شده است. با توجه به خطاهای روش‌های پیشین در برآورد دسترسی (نظیر روش سرانه)، پژوهش حاضر جهت برآورد دسترسی از دو روش حداقل فاصله تا خدمات و هم‌چنین متوسط فاصله تا تمامی خدمات به وسیلة آنالیزهای شبکة موجود در مجموعة نرم‌ افزاری ArcGIS استفاده نموده است. نتایج پژوهش حاکی از دسترسی پایین‌تر در حومه‌های شهر نسبت به سایر نقاط، وجود الگوی خوشه‌ای در تجمع گروه‌های آسیب‌پذیر- غیربرخوردار و هم‌چنین وجود رابطة هم‌بستگی فضایی بین دو متغیر پژوهش در بعضی از مناطق حاشیه‌ای و مرکزی شهر شیراز است.

کلیدواژه‌ها


  1. الف. فارسی

    1. استانداری فارس. (1391). جدول 6- جمعیت و خانوار مناطق شهری شهرستان­های استان فارس. {آنلاین} http://nashriatamari.farsp.ir {22 دی 1391}
    2. حاتمی نژاد، حسین، ایوب منوچهری میاندوآب، ایمان بهارلو، احد ابراهیم پور، و حجت حاتمی نژاد. (1391). شهر و عدالت اجتماعی: تحلیلی بر نابرابری‌های محلّه­ای (مطالعه ی موردی: محلّه‌های قدیمی شهر میاندوآب). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 80، تابستان.
    3. حاتمی نژاد، حسین، رحمت ا... فرهودی و مرتضی محمدپور جباری. (1387). تحلیل نابرابری اجتماعی در برخورداری از کاربری های خدمات شهری مورد مطالعه: شهر اسفراین. پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 65، پاییز.
    4. داداش پور، هاشم و فرامرز رستمی. (1390). سنجش عدالت فضایی یکپارچه خدمات عمومی شهری براساس توزیع جمعیت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج. مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال سوم، شماره دهم.
    5. داداش پور، هاشم و فرامرز رستمی. (1390). بررسی و تحلیل نحوه‌ی توزیع خدمات عمومی شهری از دیدگاه عدالت فضایی (مطالعه موردی: شهر یاسوج). جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، شماره 16، بهار و تابستان.
    6. ذاکریان، ملیحه، میرنجف موسوی و علی باقری کشکولی. (1389). تحلیلی بر پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در محلات شهری میبد از منظر توسعه پایدار. مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال اول، شماره دوم، پاییز.
    7. ربانی خوراسگانی، علی و مسعود کیانپور. (1390). ارزیابی تأثیر محلی خدمات شهری از دید شهروندان ساکن در مناطق مختلف شهر اصفهان. مطالعات شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال اول، شماره اول، زمستان.
    8. رهنما، محمد رحیم و جواد ذبیحی. (1390). تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچه دسترسی در مشهد. جغرافیا و توسعه، شماره 23، تابستان.
    9. طالعی، محمد، محمد سعدی مسگری و علی شریفی. (1388). توسعه یک الگوریتم مکانی ریزدانه جهت ارزیابی میزان دسترسی به خدمات شهری. نشریه دانشکده فنی، دوره ٤٣، شماره ٤، شهریور.

    10. عباسی، محمد رضا. (1388). بررسی توزیع فضایی خدمات شهری در مناطق شهر شیراز (نمونه موردی مراکز آموزشی شهر شیراز). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی گروه جغرافیا، سال اول، پیش شماره 2، زمستان.

    11. کامران، حسن، طاهر پریزادی و حسن حسینی امینی. (1389). سطح بندی خدمات شهری در مناطق کلانشهر تهران. دو فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای، سال اول، شماره اول، بهار و تابستان.

    12. کشاورزی شیرازی، هما. (1387). آلودگی‌های محیط شهری با تاکید بر آلودگی هوا. مجموعه مقالات توسعه شهری پایدار، تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران.

    13. مصاحب، سید مجدالدین، محمد طالعی، حمید عبادی و علی سلطانی. (1388). برآورد ریزشبیه ساز دسترسی به خدمات شهری: روشی مبتنی بر سامانه اطلاعات مکانی و تلفیق حمل و نقل و کاربری. سنجش از دور و GIS ایران، سال اول، شماره دوم، تابستان.

    14. معاونت برنامه‌ریزی شهرداری شیراز. (1390). آمارنامه شهر شیراز سال 1388، فصل دوم: جمعیت و نیروی انسانی. سازمان آمار، فناوری اطلاعات و سامانه اطلاعات مکانی شهرداری شیراز. {آنلاین} http://eshiraz.ir/infotech/fa/amarname,11{22 دی 1391}

    15. مطهری، مرتضی (1352). عدل الهی. چاپ هشتم. تهران: انتشارات اسلامی.

    16. مومنی، منصوره (1398). مباحث نوین پژوهش در عملیات، چاپ اول. تهران: منصور مومنی.

    17. هاشمی، سید مناف و مهدی یحیی‌پور (1390). اصول و مبانی مدیریت خدمات شهری در شهرداری، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.

    18. یغفوری، حسین؛،  حمید رضا وارثی،  علی زنگی آبادی. (1387). بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت اجتماعی مورد؛ زاهدان. جغرافیا و توسعه، شماره 11، بهار و تابستان.

    ب. انگلیسی

    1. Amer, sherif. (2007). Towards spatial justice in urban health services planning a spatial-analytic gis-based approach using Dar es Salaam, Tanzania as a case study. International institute for geo-information science and earth observation, enschede, the Netherlands.

     

    1. Briggs, Ronald. (2007). GISC 6382 Applied GIS. The University of Texas at Dallas. {Online} http://www.utdallas.edu/~briggs/ poec6382/spatstat.ppt. {30 jan 2013}
    2. Foley, Paul. (2003). The application of australian bureau of statistics socia-economic indicators to the national vet collection. 13th national vet research conference at Southern Cross universiry, gold coast campus, tweed heads, July 14.
    3. Lentz, Jennifer. 2009. Spatial Autocorelation Statistics. {Online} http://www.sce.lsu.edu/cego/documents/reviews/geospatial/spatial_autocorrelation.pdf. {30 jan 2013}
    4. Lotfi, sedigheh, and Mohammad javad koohsari. (2009). Measuring objective accessibility to neighborhood facilities in the city (a case study: zone 6 in Tehran, Iran). Cities, 26 (2009) 133-140.
    5. Maantay, Juliana, and John Ziegler. (2006). Gis for the Urban Environment. Esri Press.
    6. Marks, Gary, Julie McMillan, frank jones, and john ainley. (2000). The measurement of socioeconomic status for the reporting of nationally comparable outcomes of schooling. Australian council for educational research & sociology program, research school of social sciences, Australian national university.
    7. Miller, Donald. (2004). Measuring environmental justice – the third dimension of sustainable development. Department of urban design and planning, university of Washington, Seattle, WA.
    8. Soltani, Ali, and yousef esmaeili ivaki. (2011). Inequity in the provision of public bus service for socially disadvantaged groups. Journal of sustainable development (Canadian center of science and education) vol. 4 (no. 5).
    9. Soanes, Catherine, and Angus Stevenson. (2004). Concise Oxford English Dictionary. Eleventh edition. Oxford University Press.
    10. Talen, Emily, and l anselin. (1998). Assessing spatial equity: an evaluation of measures of accessibility to public playgrounds. Regional Research Institute, West Virginia university
    11. Talen, Emily. (1998).Visualizing Fairness Equity maps for planners. Journal of American planning Association, winter 8: 64, 1.
    12. Talen, Emily. (1996). The social equity of urban service distribution: an exploration of park access in pueblo, Colorado and Macon, Georgia.
    13. Tsou, ko-wan, yu-ting hung, and yao-lin chang. (2005). An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities. Cities, 22 (6).
    14. Wikipedia. (2011). Spatial justice. Wikipedia, the free encyclopedia. {Online} http://en.wikipedia.org/w/index.php?title =Spatial_justice. {22 apr 2012}.