ارائه‌ی مدل برنامه‌ریزی گردشگری بر‌مبنای الگوی سلسله ‌مراتب فضایی (نمونه‌ی موردی: استان فارس)

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد جغـرافیا و برنامه ریزی شـهری، دانشـگاه تهران

2 کارشـناس طرح تفصیلی شهرداری شیراز

3 دانش‌آموخته‌ی کارشناسی مهندسی نقشه‌برداری، دانشگاه کرمان

4 کارشناس معاونت فنی و عمرانی شهرداری شیراز

5 دانش‌آموخته‌ی کارشناسی‌ارشد اکوتوریسم، دانشگاه هرمزگان

چکیده

بهره‌برداری بهینه از فرصت‌های موجود در گردشگری، مانند هر فعالیت دیگری، مستلزم برنامه‌ریزی است و انجام این مهم نیز به شناخت کامل و دقیق موضوع برنامه‌ریزی، یعنی جاذبه‌های گردشگری و خدمات وابسته است که این خود بر تکنیک‌های تحلیل علمی متکی است. از‌این‌رو، در این پژوهش برآنیم تا الگوی برنامه‌ریزی گردشگری مبتنی‌بر سلسله‌‌مراتب فضایی را که شامل سطوح فضایی (استان‌های کشور و شهرستان‌های استان فارس و بخش‌های استان فارس) است، ارائه کنیم. برای دستیابی به این هدف، در ابتدا معیارهای برنامه‌ریزی گردشگری از طریق روش کتابخانه‌ای به‌دست‌ آمده است. سپس، معیارهای مربوطه با مدل سلسله‌مراتبی فولر وزن‌دهی شده است. در مرحله‌ی بعد، با مدل تاپسیس، مقادیر ضریب شباهت (ci*) برای هریک از سطوح محاسبه به‌دست آمده و پس از نرمال‌سازی نتایج، نتایج سطوح بالاتر، به‌ترتیب در سطوح پایین‌تر ضرب شده است و درنهایت، نتیجه‌ی نهایی که شامل مقادیر بخش‌های استان فارس است، پس از نرمال‌سازی، رتبه‌بندی شده است. یافته‌های پژوهش بیانگر این مطلب است که بخش شیراز و نواحی نزدیک مرکز استان، باتوجه‌به وجود جاذبه‌ها و پتانسیل‌های موجود، ازنظر توسعه برنامه‌ریزی گردشگری، رتبه‌های نخست را دارند و بخش‌های جنوبی استان فارس، ازنظر توسعه در رتبه‌های آخر قرار گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


باستیه، ژان و برنارد دزر. (1377). شهر، مترجم علی اشرفی، چاپ اول ، تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
بهزادفرد، مصطفی و زمانیان، روزبه. (1386). کاربرد تصمیم‌سازی چندمعیاره فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی در برنامه‌ریزی گردشگری (نمونه‌ی موردی: شهرستان نیشابور). نشریه‌ی بین‌المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت ایران، 5 (18)، 1-11.
بهنام مرشدی، حسن. (1391). برنامه‌ریزی فضایی خدمات گردشگری استان فارس (نمونه‌ی موردی: محورهای اصلی استان فارس)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد رشته‌ی جغرافیا و برنامه‌ریزی توریسم با راهنمایی دکتر حسنعلی فرجی سبکبار، دانشگاه تهران: دانشکده جغرافیا.
پورطاهری، مهدی. (1389). کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه در جغرافیا، چاپ اول، تهران: سمت.
تقوایی، مسعود و غفاری، رامین. (1389). برنامه‌ریزی فضایی در توسعه‌ی صنعت گردشگری، مطالعه موردی: استان چهارمحال بختیاری، محور بازفت، فصلنامه‌ی تحقیقات جغرافیایی، س25، 1(پیاپی 96)، 79-100.
تقوایی، مسعود و نوروزی آورگانی، اصغر. (1386). تحلیلی بر نحوه‌ی توزیع فضایی امکانات و خدمات روستایی و سطح‌بندی دهستان‌های استان چهارمحال و بختیاری. مجله‌یپژوهشیدانشگاهاصفهان، 24 (3)، 60-61.
حکمت نیا، حسن و موسوی، میرنجف. (1385). کاربردمدلدرجغرافیاباتأکیدبر برنامه‌ریزیشهریوناحیه‌ایتهران، یزد: علم نوین.
خاکساری، علی. (1391). برنامه‌ریزی توسعه‌ی گردشگری در ایران: ویژگی‌ها و نقش برنامه‌ریزان توسعه‌ی گردشگری در کشورهای اسلامی. فصلنامه‌ی علوم اجتماعی، 58، 1-33.
داس ویل، راجر. (1387). مدیریتجهانگردی،مبانی راهبردهاوآثار، ترجمه‌ی سیدمحمد اعرابی و داود یزدی، چاپ چهارم، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
دهستانی، بهبود. (1383). برنامه‌ریزی کالبدی گردشگری (مطالعه‌ی موردی: شهرستان آستارا)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری به راهنمایی آقای دکتر حسین شکویی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
زنگی‌آبادی، علی و ابوالحسنی، فرحناز. (1387). تحلیل فضایی، سطح‌بندی و برنامه‌ریزی مراکز اقامتی با استفاده از شاخص توسعه گردشگری  (TDI)(مطالعه موردی شهر اصفهان). فصلنامه‌ی مطالعات جهانگردی، 8، 25-42.
زیاری، کرامت­الله. (1388). اصولو روش‌هایبرنامه‌ریزیمنطقه‌ای‌، چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
زیاری، کرامت‌الله و دیگران. (1391). بررسی درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های کشور و رابطه‌ی آن با نرخ شهرنشینی. مجله‌‌ی برنامه‌ریزی فضایی، 1(3)، 1-16.
 سمیعی، علی و رئیسی، ابراهیم. (1379). ارزیابی چند معیاره پروژه‌های منابع آب از دیدگاه توسعه پایدار در ایران، چهارمین کنفرانس سد سازی.
شماعی، علی و موسی‌وند، جعفر. (1390). سطح‌بندی شهرستان‌های استان اصفهان از لحاظ زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از مدل TOPSIS و AHP، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 3 (10)، 23-40.
ضرابی، اصغر و دیگران. (1390). تعیین سطح‌بندی توسعه و اولویت برنامه‌ریزی فضایی دهستان‌های استان اصفهان. فصلنامه‌ی تحقیقات جغرافیایی، 26 (2)، 1-18.
ضیایی، محمود و داغستانی، سعید. (1389). تحلیل سلسله‌مراتبی جاذبه‌های تاریخی- فرهنگی شهرستان نیشابور. مجله‌ی جغرافیا و توسعه، 17، 13-138.
ضیایی، محمود و شجاعی، مسلم. (1389). سطح‌بندی مقصدهای گردشگری: واکاوی مفهومی نو در برنامه‌ریزی فضایی گردشگری. فصلنامه‌ی مطالعات گردشگری، 13، 25-46.
غفاری، سیدرامین و دیگران. (1390). سطح‌بندی و برنامه‌ریزی فضاهای گردشگری روستایی بخش مرکزی شهرستان بویراحمد، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 3 (11)، 97-118.
غفاری، سید رامین. (1387). مقدمه‌ایبربرنامه‌ریزی کالبدیسکونتگاه‌هایروستایی، چاپ اول، شهرکرد.
قدرت نما، قهرمان. (1372). ارزیابی‌های چند معیاری در طرح‌های توسعه‌ی منابع آب. آبوتوسعه، 2، 11-23.
گی، چاک وای و ادواردو فایوسولا. (1382). درآمدی بر جهانگردی در چشم‌انداز جامع، مترجم علی پارسائیان و سیدمحمد اعرابی، ، ج2، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
مستوفی‌الممالکی، رضا و فرمانی، سکینه. (1388). ارزیابی کیفیت خدمات جهانگردی در واحدهای اقامتی و هتل‌های شهر شیراز. فصلنامه‌ی جغرافیا و مطالعات محیطی، 1 (2)، 35-44.
معصومی‌اشکوری، سیدحسن. (1385). اصول و مبانی برنامه­ریزی منطقه‌ای، تهران: پیام.
مهندس مشاور فرنهاد. (1389). طرح منطقه نمونه ابرده علیا. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی.
نصیری‌زاده، حمیدرضا و توتونچی، جهانگیر. (1382). جهانگردی و اشتغال. مجموعه مقالات سمینار بررسی سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه‌ی جهانگردی در جمهوری اسلامی ایران. تهران: دانشگاه علامه طباطبائی و سازمان ایرانگردی و جهانگردی.
وثوقی، فاطمه. (1377). منطقه بندی در ایران. فصلنامه‌یتحقیقاتجغرافیایی، مقاله‌ شماره 49 و 50، 49-24.
Alan A. Lew. (1987):. A framework of tourist attraction research. Annals of tourism research, 14, 553-575.
Baťa, Robert. Obršálová, Ilona. (2009). Sustainable Environment Indicators and Possibilities of Their Aggregation by Means Of Petri Nets. Recent Advances in Environment, Ecosystems and Development. 147-152.
Daniels, M. J. (2007). Central Place Theory and Sport Tourism Impact. Annals of Tourism Research, 34 (2), 332-347.
Dennis R. Judd and Susan S. Fainstein, Eds. (1999):. The Tourist City. Yale University Press, 266-267.
Getz d. (1993). Plannnings for tourism business district, annals of tourism research, 20, .583-600.
Getz, Donald. (1986). Models in tourism planning, towards integration of  theory and practice. Butterworth & Co (Publishers), Ltd. 21-32.
Gunn, Glare A (1979). The framework of tourism: Towards a definition of tourism, tourist, and the tourist industry. Annals of Tourism Research, 7:253-255.
Gunn, Glare A. (1972). Vacation scape: Designing Tourist Regions. Austin, Texas: Bureau of Business Research, University of Texas.
Gunn, Glare A. (1979):.. Tourism Planning. New York: Crane Russak.
Hornby, A S. (2005). Oxford Advanced Learner's Dictionary, Oxford University Press.
Hui, Y. T, Bao, H. H. & Siou, W. (2008). Combining ANP and TOPSIS ConceptsFor Evaluation The Performance Of Property-Liability Insurance Companies, Science Publications, Journal Of Social Sciences 4 (1), Yuanpei University, Taiwan, 56-61.
Inskeep, Edward. (1991). tourism planning: an integrated and sustainable development approach, van nostrand Reinhold, New York.
Jablonský, J. (2009). Software support for multiple criteria decision making problems. Management information systems, 4 (2), 029-034.
Kravka, Miroslav. (2012). Colloquium on Landscape Management. Brno, Czech Republic. Mendel University. Brno, 3th February.
Law C. M. (2000). The Tourist City Review, Urban Studies, 37 (7).
Lundberg. Donald E. (1980). The Tourist Business, 4th Ed, Boston: CBI.
Mayhew, S. (2003). Dictionary of Geography, Oxford University Press.
O. Jadidi, T.S. Hong, F. Firouzi, R.M. Yusuff, N. Zulkifli. (2008). TOPSIS andfuzzy multi-objective model integration forsupplier selection problem, department of mechanical and manufacturingengineering, university putra Malaysia,  31(2), 762-769.
Pearce, Douglas. (1981). Tourism Development. New York: Longman.
Perzina, R. Ramik, J. (2012). Dame- Microsoft excels add-in for solving multicriteria decision problems with scenarios, proceedings of 30th international conference mathematical methods in economics. 697-702.
Porhinčák, Milan. Eštoková, Adriana. (2012). Process of Selection of Building Materials towards Sustainable Development. Chemical Engineering Transactions. 547-552.
Pualj, C. (1983). An Introduction to Rural Settlement Planning, London & New York, 398.
 Stynes, Daniel Jand O., Halloran, Cynthia. (2004). Tourism Planning, Michigan state university extensions bulletin.