اسکان غیررسمی؛ پنداشت‌ها، واقعیت‌ها

نویسندگان

1 دانش‌آموخته‌ی کارشناسی‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه گیلان

2 مشاور بازآفرینی شهری محلات هدف شهرداری منطقه دو شیراز

3 کارشناسی مهندسی کامپیوتر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز

4 معاون فنی سابق شهرداری منطقه دو، مدیر فعلی شهرداری الکترونیک شیراز

5 دانش‌آموخته‌ی کارشناسی‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی اکوتوریسم، دانشگاه هرمزگان

6 کارشناس فرهنگی و مدیر خانه محله‌ی شیخ‌علی چوپان، شهرداری منطقه دو شیراز

چکیده

با تمرکز فقر در شهرها، در طول چند قرن اخیر و به‌موازات صنعتی‌شدن جهان، مشکل نابرابری خدمات‌رسانی و مسکن پرازدحام به‌مثابه‌ی جنبه‌ای نامطلوب از زندگی شهری به‌شکل کالبدی و باعنوان سکونتگاه‌های غیررسمی نمایان شد. از همان ابتدای ظهور پدیده‌ی اسکان غیررسمی که گاه به‌غلط، «حاشیه نشینی» نیز خوانده می‌شود، به‌فراخور زمان و بنابه شرایط اقتصادی و اجتماعی و نیز نگرش‌های حاکم، رویکردهای مختلفی برای حل این مشکل در دستور کار قرار گرفت. هریک از این رویکردها، نقاط‌قوت و ضعفی داشتند و به‌کارگیری آن‌ها در عمل پیامدهای اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و فرهنگی داشت. یکی از ابعادی که در این تحقیق مدنظر است، بار ارزشی منفی است که به‌ ناحق، به سکونتگاه‌های غیررسمی و ساکنان آن در بعد اجتماعی و فرهنگی وارد می‌شود. روش این پژوهش از نوع توصیفی_تحلیلی است که ابتدا مطالعات اکتشافی به‌صورت کتابخانه‌ای-اسنادی انجام شده و بخش عمده‌ی پژوهش با استفاده از اسناد و مقالات داخلی و خارجی به تجزیه و تحلیل و تبیین تئوریک مسئله تحقیق پرداخته است و درباره‌ی سیر تحول حل مسئله اسکان غیررسمی از چشم‌پوشی تا توانمندسازی و سپس نوع رفتار و پندارهای موجود دررابطه‌با این سکونتگاه‌ها و اجتماعات ساکن در آن بحث شده است. بنابر نتایج این تحقیق، نوزاد معلول نظام سرمایه‌داری، اسکان غیررسمی است که شکل کالبدی خود را سال‌هاست در اقصی‌نقاط جهان و به‌خصوص کشورهای جهان‌سوم نشان داده است. برخی به‌اشتباه، اسکان غیررسمی را به روند طبیعی رشد شهرنشینی نسبت می‌دهند. عده‌ای نیز تحت‌تأثیر برخی پارادیم‌ها آن را حالتی گذرا در روند توسعه نشان می‌دهند تا سرپوشی بر معضلات ایجاد شده قرار دهند؛ به‌طوری‌که کرامت و عزت ساکنین این محلات را نادیده یا کم‌اهمیت انگاشته و در این راه از هر ابزاری استفاده می‌کنند. از اشتباهاتی سهوی یا عمدی در این زمینه، به‌کاربردن واژه حاشیه‌نشین در مجامع علمی (و سایر برچسب‌های دیگر که بیشتر در زبان عامه استفاده می‌شود) است.آن واژه بار ارزشی منفی برای ساکنین شرافتمند این محلات دارد و دست مدیران و مسؤلان و برنامه‌ریزان شهری را برای بسیاری اقدامات خشونت‌بار فیزیکی و روانی و اجتماعی علیه اجتماعات غیررسمی، باز می‌گذارد؛ بنابراین لزوم بازنگری و تجدیدنظر محققان، مسؤلان و مدیران شهری در پنداشت‌هایشان درباره‌ی اجتماعات غیررسمی و نگاهی موشکافانه که همراه با واقع‌بینی باشد، ضروری می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

مراجع

ایراندوست،کیومرث. (1388). سکونت­گاه‌های غیررسمی و اسطوره‌ی حاشیه‌نشینی، تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
پیران، پرویز. (1381). بازهم در باب اسکان غیررسمی. فصلنامه‌ی عمران و بهسازی شهری، 3 (9 و 10)، 7-25.
جواهری‌پور، مهرداد و داورپناه، بابک. (1381). سکونتگاه‌های ناپایدار اقشار کم‌درآمد شهری. مجله هفت شهر، 3 (8)، 97.
حاج‌یوسفی، علی‌اکبر. (1381). حاشیه‌نشینی شهری و فرایند تحول آن(قبل از انقلاب اسلامی). فصلنامه‌ی هفت شهر، 3(8)، 12-24.
دراکاکیس، اسمیت. (1377). شهر جهان‌سومی. ترجمه‌ی فیروز جمالی، تهران: توسعه.
صرافی، مظفر. (1381). به سوی تدوین راهبرد ملی ساماندهی اسکان غیررسمی. فصلنامه‌ی عمران و بهسازی شهری، 3 (9و10)، 3-7.
صرافی، مظفر. (1389). سکونتگاه‌های غیررسمی شهری. جزوه درس برنامه­ریزی شهری دانشگاه شهید بهشتی تهران، 1-45.
فکوهی، ناصر. (1383). انسان‌شناسی شهری، تهران: نشر نی.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار