تحلیلی بر ساخت‌وسازهای غیرمجاز در سکونت‌گاه‌های غیررسمی (نمونه‌ی موردی شهر مقدس قم)

نویسندگان

1 قائم‌مقام و معاون شهرسازی و نوسازی منطقه 5 شهرداری قم

2 کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری

3 کارشناسی زبان و ادبیات فارسی

4 کارشناس پژوهش معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری شیراز

چکیده

حاشیه‌نشینی، کانونی جمعیتی است که با تکیه بر حرکت خودجوش ساکنان و بدون نظارت و کنترل و مدیریت شکل گرفته، ساخته شده و سریعاً رشد کرده است و به‌نوعی در بطن شیوه‌ی زندگی شهری در مقایسه با سه شیوه رایج زندگی، یعنی شهری و روستایی و ایلاتی متفاوت می‌باشد و با ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی مخصوص خود، بافت فیزیکی معینی را به وجود می‌آورند. می‌توان گفت که یکی از زمینه‌های ناپایداری توسعه‌ی شهری، به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه، گونه‌ای از سکونت با مشکلات حاد، موسوم به اسکان غیررسمی (حاشیه‌نشینی) است که در حال گسترش فزاینده می‌باشد و به اتخاذ تدابیر ویژه برای ساماندهی وضعیت کنونی و جلوگیری از گسترش آن در آینده نیازمند است. ازآنجاکه اسکان غیررسمی در زمینه‌ای از عوامل فراتر از مکان آن شکل گرفته و گسترش یافته است و متقابلاً بر محیطی فراتر از آن تأثیر می‌گذارد، چاره‌جویی این مسئله به سیاست‌گذاری و اقداماتی نه‌فقط در سطح محلی، بلکه در سطح ملی نیاز دارد. درواقع هرچند هسته‌ی اولیه‌ی این مناطق به مهاجران روستایی شکل گرفته است که از درآمد اندک کشاورزی دست بریده و به امید درآمد بیشتر به شهر سرازیر شده‌اند؛ اما در مراحل بعدی مأمنی برای سکونت فقرای شهر به‌حساب می‌آید؛ بنابراین در این مقاله با استفاده از روش تطبیقی به تحلیل نحوه‌ی ساخت‌وسازهای سکونت‌گاه‌های غیررسمی و آثار آن پرداخته شده است و در انتها به راهکارهای مناسب برای جلوگیری از گسترش ساخت‌وساز در محدوده‌ی ذکرشده اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها


 اداره کل میراث فرهنگی استان قم.
افتخاری راد، زهرا. (1382). «چهره‌ی نمایی بافت‌های اسکان غیررسمی و عوامل مؤثر در شکل‌گیری آن»، مجموعه مقالات حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی، جلد اول، تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
آقابخشی، حبیب‌الله و دیگران. (1382). «حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی»، مجموعه مقالات حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی، جلد اول، تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
پایگاه اطلاع‌رسانی قوانین کشور (قانون اساسی، قانون مجازات اسلامی، قانون منع فروش و واگذاری اراضی فاقد کاربری مسکونی، لایحه قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها، قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها).
جمعی از نویسندگان. (1382). جغرافیای استان قم. وزارت آموزش‌وپرورش.
ربانی خوراسگانی، رسول و دیگران. (1385). بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری مسئله حاشیه‌نشینی و پیامدهای اجتماعی آن در شهر اهواز، جغرافیا.
شاه‌حسینی، پروانه. (1384). «سکونت‌گاه خودرو و امنیت اجتماعی»، جغرافیا و توسعه، پاییز و زمستان.
طرح تفصیلی شهر قم.
مرکز آمار ایران. (1385). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385؛ شهرستان قم.
مرکز آمار ایران، 1375-1390، سرشماری نفوس و مسکن سال.
مسعودی فر، رضا. (1390). تأثیر حاشیه‌نشینی در وقوع جرم.
مهندسین مشاور امکو، طرح جامع و شهر قم، وزارت مسکن و شهرسازی.
مهندسین مشاور طرح و معماری. (1386). ساماندهی سکونت‌گاه‌های غیررسمی قم، سازمان مسکن و شهرسازی استان قم.