ارزیابی فضاهای شهری دوست‌دار کودک و نقش آن در احیاء بافت قدیم شیراز

نویسندگان

1 کارشناس ارشد شهرسازی شهرداری مرکزی شیراز

2 کارشناس ارشد اقتصاد معاونت برنامه‌ریزی شهرداری شیراز

چکیده

روند طراحی و برنامه­ ریزی شهری دوست‌دار کودک فرایند جدیدی است که نخستین بار در سال 1998 ابتکار ایجاد شهر دوست‌دار کودک توسط وزارت محیط ایتالیا در شهر فانو مطرح شد. همچنین اولین بار در سال 2007 میلادی «شهر بندیگو» در استرالیا از طرف یونیسف به عنوان «شهر دوست‌دار کودک» و اولین شهری که تمام جنبه‌ها و ویژگی‌های یک شهر دوست‌دار کودک را از نظر یونیسف به خود اختصاص داده بود، معرفی و به رسمیت شناخته شد. همچنین از طرف موسسه پژوهشی کودکان دنیا، شهر «اوز» در استان فارس برای اولین بار در ایران، به عنوان شهر دوست‌دار کودک در سال 1389 انتخاب شده است. می‌توان ادعا کرد که این جریان به دنبال فراهم کردن محیط‌هایی ایمن برای کودکان به عنوان وارثان آینده شهرها و قشر آسیب پذیر شهروندان می‌باشد. در این میان بافت تاریخی شهر شیراز به عنوان بافتی در حال تحول، چه از منظر تغییرات جمعیتی و چه به لحاظ فعالیت‌های بهسازی و احیای بافت، نمونه مطالعه بسیار مناسبی جهت بررسی رابطه احیای بافت با متغیر فضای شهری دوست‌دار کودک می‌باشد. احیای منطقه تاریخی ضرورتی است که در برنامه ریزی جامع مورد توجه و اهمیت قرار گرفته است. برای دست یابی به احیاء، اقدامات حفاظتی اعم از بهسازی، بازسازی و نوسازی در منطقه تاریخی در کمیت‌های گوناگون انجام پذیرفته است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و بررسی‌های میدانی است. به این منظور تعداد 376 نفر از ساکنین بافت به پرسش نامه توزیع شده در خصوص ارزیابی فضاهای شهری در بافت پاسخ داده اند. سپس به بررسی رابطه متغیرهای مرتبط با فضاهای شهری دوست‌دار کودک با متغیر احیای بافت پرداخته شد. نتایج نشان داد که متغیرهایی که نشان دهنده سرزندگی و حضور در فضا می‌باشند (کیفیت فضاهای شهری دوست‌دار کودک، میزان امنیت فضاهای شهری، میزان بهداشت و سلامت عمومی فضاهای شهری، میزان رضایت از نحوه گذران اوقات فراغت و مسکن) با متغیر احیاء بافت رابطه معنا دار داشته است.

کلیدواژه‌ها


آقا لطیفی، آزاده. 1387. مناسب سازی محیط برای خلاقیت کودکان، مجموعه مقالات کنفرانس ملی خلاقیت شناسی، تهران: پژوهشکده علوم خلاقیت شناسی.
آرگایل، مایکل (1382)، روان‌شناسی شادی ترجمه، مسعود گوهری انارکی، حمید طاهر نشاط
اعزازی، شهلا(1387)، جامعه شناسی خانواده با تاکید بر نقش، ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر، تهران ؛ روشنگران و مطالعات زنان.
اسماعیل زاده کواکی، علی. 1390. بررسی و تحلیل شاخص‌های شهر دوست‌دار کودک. مطالعه موردی قوچان. پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، زابل: دانشگاه زابل.
بابازاده اسکوئی، س .،  1384، طراحی فرهنگ‌سرای کودکان تبریز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، دانشکده معماری
بلخاری، حسن، «تهران؛ شهر بی نماد، ضرورت بازآفرینی هویت ایرانی- اسلامی شهر تهران»، پژوهشگاه علوم انسانی، آبان 1388.
بیانکا، استفانو، 1390،برنامه حفاظت از شهرهای تاریخی، مترجم سمانه ساریخانی،انتشارات شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران.
پارسا، م، 1370 روان شناسی رشد کودک و نوجوان، تهران، انتشارات بعثت، ص 40 تا 49
پیرنیا، محمد کریم، 1382، معماری اسلامی ایران، تدوین : غلامحسین معماریان، مرکز انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ هفتم
پیمان نامه جهانی حقوق کودک – کاتالوگ سازمان برنامه جهانی غذا (یونیسف)
توسلی، محمود و بنیادی، ناصر. 1369. طراحی فضاهای شهری. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
توسلی، غلام‌عباس (1382)، مشارکت اجتماعی در شرایط جامعه آنومیک، تهران : دانشگاه تهران .
جیمز، آلیسون و جنکس، کریس و پروت، آلن (1383)، جامعه شناسی دوران کودکی، ترجمه علی رضا کرمانی و علی رضا ابراهیم آبادی، ثالث.
جیکوبز، جین (1386)،  مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمه حمید رضا پارسی و آرزو افلاطونی، تهران : دانشگاه تهران .
دریسکل، دیوید. 1387. ایجاد شهرهای بهتر با کودکان و نوجوانان. ترجمه: مهرنوش توکلی، نوید سعیدی رضوانی، تهران: دیباچه.
دوست، حسن پالاهنگ و فاطمه بهرامی، اصفهان؛ انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان .
دهخدا؛ علی اکبر، «لغت‌نامه دهخدا» جلد 14.
زارعی گرگ آباد، فاطمه و صالحی، اسماعیل (1391) مقایسه تطبیقی نظریه فضای شهری دوست‌دار کودک و توسعه پایدار شهری. اولین همایش ملی جغرافیا، مخاطرات محیطی و توسعه پایدار. اهواز. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
زینالی، امیر، (1389). جهانی شدن اصل حمایت از کودکان، فصل‌نامه رفاه اجتماعی، سال نهم شماره 35.
شارع پور، محمود (1387)، جامعه شناسی، تهران : سمت .
شیعه، اسماعیل (1386)،  آماده سازی شهر برای کودکان، تهران : سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران، موسسه نشر شهر .
صدوقیان زاده، مینوش. 1374. بلند مرتبه سازی و فضای شهری: رهنمودهایی برای ساماندهی بلند مرتبه سازی. تهران: مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری وزارت کشور.
صفوی مقدم، سیده مریم و نوغانی دخت بهمنی، محسن (1392). شهر دوست‌دار کودک واحساس شادی کودکان در شهر مشهد. پنجمین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری. مشهد.
طایفی، علی (1386)، جامعه شناسی کودکی در ایران، نشریه جامعه شناسی ایران.
عباس زادگان، مصطفی؛ ساشارپور، مهدی و روستا، مریم (1388). ارتقای کیفیت فضاهای شهری در فرایند طرح منظر شهری محله صابون پزخانه. نشریه اینترنتی نوسازی. دیماه 1388. تهران.
کامل نیا، حامد و حقیر، سعید. 1388. الگوهای طراحی فضای سبز در شهر دوست‌دار کودک (نمونه موردی: شهر دوست‌دار کودک بم)، فصل‌نامه باغ نظر 6 (12): 88- 77.
کامل نیا، حامد (1387)، « تحلیل و بررسی تطبیقی رویکرد معماری جمعی از منظر روان‌شناسی محیط »، پایان نامه دکتری. دانشگاه تهران .
کریم‌پور، مرجان ـ رهیافت سیستمی به باز زنده سازی بافت‌های تاریخی ـ نمونه موردی بافت تاریخی شهر شیراز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی ـ دانشگاه شیراز، 1378.
کیانی، اکبر و اسماعیل زاده کواکی، علی (1391) تحلیل وبرنامه ریزی شهر دوست‌دار کودک از دیدگاه کودکان (مطالعه موردی قوچان)، فصل‌نامه باغ نظر، سال 9، شماره 20
کتاب راهنمای یونیسف برای ساخت مدارس دوست‌دار کودک
گیندنز، آنتونی (1377)، پیامدهای مدرنیت، ترجمه محسن ثلاثی، نشر مرکز
گلکار، کوروش (1385)، نشاط و سرزندگی در شهر به کمک طراحی شهری، شهرنگار.
گلکار، کوروش (1387)، «محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار» فصل‌نامه علوم محیطی. ش چهارم، صص 95 تا 114، 1387.
لینچ، کوین (1381)، تئوری شکل شهر، ترجمه سید حسین بحرینی، دانشگاه تهران.
منشادی، مهدی ( 1385)، توسعه پایدار در سایه روشن‌های شهر، تهران : مفاخر .
ماندل، رابرت (1379) چهره متغیر امنیت ملی، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران : پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مهابتی، مسعود (1388)، طراحی موزه کودک پایان نامه کارشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، دانشکده معماری
مختاری، ف. (1376)، روان شناسی نقاشی کودکان، تهران، انتشارات اقاقی، ص 63
مهجور، س . (1370)، روان شناسی بازی، شیراز، انتشارات رهگشا، ص 285
مهندسین مشاور نقش جهان پارس ـ طرح احیاء فرهنگی ـ تاریخی بافت قدیم شیراز ـ 1371.
هارت، راجر ای (1380). مشارکت کودکان و نوجوانان از پذیرش صوری تا شهروندی واقعی. برگردان: فریده طاهری. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
 یونیسف، «پیمان نامه حقوق کودک» چاپ اول، سروش، تهران، 1376.
Alan Stoneham, Jim Aitkin (2011). Statement of Recognition of penrith City’s Aboriginal and Torres Strait Is lander Cultural Heritage published bv penrith city council. p:3-34
Company. UNICEF, Child friendly Cities, www.chidfriendlycities.org.
Corsi, Marco (2002), The child friendly cities initative in Italy , Environment and Urbanization p. 14:169.
corsaro , William A (2005). The sociology of Childhood: the Sociology of (p 2/ed) childhood: published by pine forge press.
cobayashi :N. (1999). Child Ecology, A T heretical basis for Multy cultural and Immigration. Canada: B. C.
Carmona, Matthew., Heath, Time., Oc, Taner; Tiesedell, Steve. (2003). Public Places, Urban Spaces, Oxford, Architectural Press.
Jenks, (1996), Childhood, London: Routredge.
Jacobs, J. (1965), The Dead and Life of Great American Cites,New York, Random House
Hart, Rroger. 1992, Children’s Participation: from tokenism to citizenship. UNICEF International Child Development Center, Sped ale degli innocent, Florence, Italy.
Louv, R2600, Last Child In The Woods, Algonquin Books, North Carolina.
Malone, K2008b, How child-friendly is my community? A study of the child friendliness of the city of brim bank, university of Wollongong, Wollongong.
Qvorop, J. (1993). Childhood as a social phenomenon, The European center, Vienna.
Riggio, E. (2002). Child friendly cities. Good governance in the best interests of the child. Journal of Environment& Urbanization. 14 (2): 45-58.
UNICEF. 2005a. Cities with Child Friendly Cities in Italy.
Woolcock, G and Steele, W. (2008), Child Friendly Community Indicators – A Literature Review,  Urban Research Program, Griffith University, For the NSW Commission for Children and Young People, http://www. kids. nsw. gov. au/uploads/documents/
Whyte, w. f. (1943). Street corner Society, Chicago: University of Chicago press.
Child Friendly Cities and Land Use Planning:Implications for children’s health. Environments Journal. Volume 45-61, 2008.
Barry, Percy-Smith. (2002). Contested Worlds: Constraints and Opportunities in City and Suburban Environments in an English Midlands City. In Growing Up in an Urbanising World. London.
Bartlett, Sheridan, Roger Har, David Satterthwaite, Ximena de la Barra Cities for Children: Childrens Rights, Poverty and Urban Management.  1999.
Chawla, Louise. Toward Better Cities for Children and Youth. City Planning &  Urban Development, 2002.
Child and Youth Friendly, city strategy. Vancouver: Social Planning Advisory Committee, 2010.
Colin, Ward. The Child in the City. 1980.
Cooper Marcus, Clare, Wendy Sarkissian. Housing as if People Mattered: SiteDesign Guidelines for Medium-Density Family Housing. Los Angeles: University of California Press, 1986.
Cosco, Nilda, Robin Moore. Our Neighborhood is Like That! Cultural Richnessand Childhood Identity in Boca-Baraccas, Buenos Aires. In Growing Up in anUrbanising World. London, 2002.
Jacobs, Jane. The Death and Life of Great American Cities. New York, 1961.
Lynch, Kevin. Growing Up in Cities1977.
Malone, K.L. Hasluck. Australian Youth: Aliens in a Suburban Environment. In Growing Up in an Urbanising World. London, 2002.
—. Australian Youth: Aliens in a Suburban Environment. In Growing Up in an Urbanising World. London, 2002.
Matthews, H. The street as a liminal space: the barbed spaces of childhood. InChildren in the City: Home, Neighborhood and Community. London, 2003.
Michelson, William M, Saul V Levine, و Ellen Michelson. The Child in the City: Today and tomorrow. University of Toronto Press, 1979.
Moore, R. Streets as Playgrounds. In Public Streets for Public Use. New York and Oxford: Columbia University Press, 1987.
Morrow, V. Improving the neighborhood for children.Possibilities andlimitation ofsocial capitaldiscourses.In Children in the City: Home, Neighborhood and Community.London, 2003.
O’Brien, Margaret, و Pia Christensen. Children in the city: Introducing newperspectives. In Children in the City: Home, Neighborhood and Community. London, 2003.
Rasmussen, K, S Smidt. Children in the neighbourhood: Theneighbourhood in the children. In Children in the City: Home, Neighborhood and community. London, 2003.
Tennina, Daniela, Danielle Dominick. A building block towards child friendly cities, resource guide for educators. Canada: UNISEF, 2007.
Woolcock, Geoff, Wendy Steele. Child-friendly Community Indicators-A Literature Review. Queensland: Griffith University, 2008.
Riggio, Elina. Child friendly cities. Good governance in the best interests of the child. Environment Urbanization. Vol 14 No 2. Page 14. 2002.
The Centre For Sustainable Transportation. Child friendly transport planning, organization devoted to the promotion of active transportation (www. goforgreen. ca.) 2004.
www. kindvriendlijksteden. nl. index. php?option. com.
www.scyofbc.org
www.unicef.org/infobycountry/estonia.html.