بافت‌های ناکارآمد شهر فسا و ضرورت تهیه‌ برنامه‌های بازآفرینی شهری با تأکید بر سکونتگاه‌های غیررسمی

نویسنده

1 کارشناس مهندسی معماری

2 مشاور اجرایی شهرداری فسا

چکیده

ازجمله اشکال بافت‌های ناکارامد شهری، سکونتگاه‌های غیررسمی است که از پیامدهای توسعه‌ی فیزیکی و کالبدی ناموزون و نامتعادل شهری به‌شمار می‌رود. این پدیده، از دهه‌ی چهل شمسی در فضای شهری ایران موجب تضاد و ناسازگاری در چهره‌ی شهرها، به‌ویژه شهرهای بزرگ‌ اندام شده و با ایجاد شرایط ناهنجار زیستی، حیات شهری را در راه رسیدن به توسعه‌ی پایدار و مطلوب به چالش کشیده است. موضوع سکونتگاه‌های غیررسمی را نباید تنها مختص کلان‌شهرها و شهرهای بزرگ دانست، بلکه این مسئله بعد از دهه‌های پنجاه و شصت، گسترش روزافزونی یافته و در شهرهای متوسط و کوچک‌اندام نیز به‌وضوح دیده می‌شود؛ چنانکه مدیریت شهری این شهرها را دچار معضلات و دگرگونی‌های خاصی کرده است. باتوجه‌به اینکه بروز این مسئله اثر مستقیمی بر پایداری شهری دارد و یکی از اهداف مدیریت شهری، توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی پایدار و حفاظت از محیط کالبدی و زیست‌محیطی شهر است، لزوم بررسی و شناخت ابعاد این مسئله و اقدام برای حل آن درقالب تهیه‌ی برنامه‌های بازآفرینی و توانمندسازی مناطق ضروری به‌نظر می‌رسد. این نوشتار در پی شناسایی و معرفی موقعیت و خصوصیات این سکونتگاه‌ها در شهر فسا بوده و به دنبال ارائه‌ی پیش‌زمینه‌ای است برای لحاظ‌ کردن مسئله‌ی اسکان غیررسمی در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست تشریک مساعی با ساکنان این سکونتگاه‌ها، به‌منظور ساماندهی و توانمندسازی بافت‌های ناکارامد شهری.  مطالعه و بررسی در این نوشتار، ازلحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی و ازنظر هدف، از نوع بررسی‌های کاربردی است. ابزار گردآوری اطلاعات نیز به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی است. براساس بررسی و مطالعات صورت‌گرفته در محدوده‌ی شهر فسا، سه محله‌ی شهرک شهیدرجایی و محله‌ی طالقانی و محدوده‌ی موسوم به زیر دانشگاه واجد شاخص‌های اسکان غیررسمی بوده و نیازمند توجه به‌منظور انجام اقدامات توانمندسازی و ساماندهی است.

کلیدواژه‌ها


الف. فارسی
بنی‌‌فاطمه، حسین؛ عبدی، بهمن (بی‌تا). شهرنشینی در ایران؛ بررسی تأثیر متغیرهای اقتصادی‌ـ‌اجتماعی و سیاسی بر تحولات شهرنشینی در ایران  (از ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵).
بیات، آصف (۱۳۷۹). سیاست‌های خیابانی‌ (سیداسدالله نبوی هاشمی، مترجم). تهران: شیراز.
پورآقایی، عبدالله (۱۳۸۳). بررسی و تحلیل اسکان غیررسمی در شهر رشت و راهکارهای مناسب برای بهبود روند آن (پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد). یزد: دانشگاه یزد.
پیران، پرویز (۱۳۷۳). آلونک‌ نشینی در ایران: دیدگاه‌های نظری با نگاهی به شرایط ایران، اطلاعات سیاسی‌ـ‌اقتصادی، (۸۷ و ۸۸).
پیران، پرویز (۱۳۸۷). از اسکان غیررسمی تا اسکان نایابی: (در جست‌وجوی راه‌حل)، هفت‌شهر، (۲۳)،۱۵تا۲۹.
جباری، محمدکاظم؛ صالحی، سجاد (۱۳۹۳). مدیریت سکونتگاه‌های غیررسمی: چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی مدیریت شهری با تأکید بر نقش شهرداری‌ها، اولین همایش تخصصی بازآفرینی پایدار محله‌های هدف شهر سبزوار.
حاج‌یوسفی، علی (۱۳۸۱). حاشیه‌نشینی شهری و فرایند تحول آن قبل از انقلاب اسلامی، هفت‌شهر، سال سوم(۸).
حسامیان، فرخ و دیگران (۱۳۷۵). شهرنشینی در ایران، چ۲، تهران: آگاه.
دریاباری، سیدجمال‌الدین؛ لطفی، حیدر (۱۳۹۰). مدیریت و ساماندهی اسکان‌های غیررسمی در شهر بندرعباس، ‌ فصلنامه‌ی جغرافیایی سرزمین، سال هشتم(۲۹)،‌۸۰.
رجب‌دوست، مسعود (۱۳۸۶). بررسی نقش مدیریت شهری در گسترش کالبدی نقاط شهری مورد پژوهشی: شهر فسا در فاصله‌ی سال‌های ۱۳۶۰-۱۳۸۰(، (پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد رشته‌ی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری). تهران:دانشگاه تربیت مدرس.
رفیعیان، سجاد (۱۳۸۹). بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت شهروندان در امور شهری و ارائه‌ی الگوی مناسب درمورد شهر فسا، (پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد). زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
مهندسین مشاور پارس آرایه (۱۳۸۹). طرح ساماندهی بافت فرسوده‌ی شهر فسا.
صرافی، مظفر؛ نوذری، کمال؛ و میرزایی، نواب (۱۳۹۳). واکاوی معیارهای پهنه‌ بندی فقر شهری در شهر قدس: به‌سوی مفهوم مشترک محدوده‌های فرودست شهری، هفت‌شهر، ۴(۴۷ و ۴۸).
صرافی، مظفر (۱۳۸۱). به‌سـوی تـدوین راهبـرد ملـی ساماندهی اسکان غیررسمی از پراکنده‌کـاری تـا گزینشی تا همسویی فراگیـر، هفـت‌شـهر، (۹ و ۱۰).
عابدین درکوش، سعید (۱۳۸۰). درآمدی بر اقتصاد شهری. تهران:نشر دانشگاهی.
عباسی، حیدر (بی‌تا). تحلیل مسائل مدیریت شهری فسا و ارائه‌ی راهکارهایی درجهت بهبود آن. شیراز:دانشکده‌ی هنر و معماری.
علاءالدینی، پویا؛ ناصری، آراز امین (۱۳۸۷). اسکان غیررسمی در مشهد: بررسی وضعیت سکونتگاه‌ها و تمهیدات ساماندهی، هفت‌شهر، ۲(۲۳ و ۲۴)، ۷۶تا۸۷.
مرکز آمار ایران، سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن، سال‌های ۶۵‌تا‌۹۰.
نظریان، اصغر (۱۳۸۳). جغرافیای شهری ایران، تهران: پیام نور.
وزارت راه و شهرسازی (۱۳۹۵). گزارشات و آمارهای اعلامی شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (۱۳۸۱). اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله‌ی پهلوی، (محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، مترجمان)  چ۸، تهران: مرکز.
ب. انگلیسی
Florez, Carmen Elisa (1982). Migration and the urban informal sector in Colombia. Colombia: Universidad de Los Andes.
Guander, F. (1982). Souse Development an Amorous Latin, Maspero. Paris.
Irandust, Kiumars (2007). Informal Settlement Landscape of Urban Unsustainability. (Ph.D.dissertation). Tehran: Shahid Beheshti University.
Kasarda, John; D, Crenshaw; & Edward.M (1991). Third World Urbanization, Annual Review. Socio (17), pp 467-501.
Todaro, M. (1988). Economic Development in Third World Countries (Gholamali Farjadi, Trans.).
UN-HABITAT. (2010).     
UN-HABITAT. (2012).
Wakely, P & You, N (2001). Implementing the Habitat Agenda: In Search of Urban Sustainiability. London: The Development Plannin Unit University College London.